Kategoria: O psychoterapii

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. Attention-deficit/hyperactivity disorder, ADHD), znany również jako zespół hiperkinetyczny (ang. Hyper kinetic syndrome, HKS), postrzegany jest jako zaburzenie neurorozwojowe wpływające niekorzystnie na zdolność utrzymywania uwagi oraz kontrolowania swoich odruchów z obecnym silnym stanem pobudzenia wewnętrznego.

Zazwyczaj ADHD diagnozowane jest w wieku szkolnym, ale objawy są często widoczne już wcześniej. Na ADHD mogą też cierpieć nastolatki i dorośli.

Według różnych źródeł częstość występowania ADHD waha się na poziomie od 3 do 10% u dzieci w wieku szkolnym oraz na poziomie 4–5% u dorosłych. Meyers i wsp. wykazali, że aż u 50–80% dzieci, u których rozpoznano ADHD, skutki tego zaburzenia występowały także później. Położenie geograficzne praktycznie nie ma wpływu na częstość występowania ADHD.

Objawy ADHD

Objawy ADHD dzielą się na 3 grupy:

Nadmierna ruchliwość

Dziecko jest nadmiernie ruchliwe, nie umie spokojnie siedzieć, stać w jednym miejscu, wierci się, biega, chodzi bez celu, często zdaje się nie słuchać, tego, co się do niego mówi, wtrąca się lub rozmawia na zajęciach, jest głośne w zachowaniu i w zabawie, przeszkadza innym.

Zaburzenia koncentracji uwagi

Dziecko łatwo się rozprasza i traci koncentrację, jest nieuważne, często nie wypełnia poleceń rodziców i nauczycieli – wydaje się, że ich nie rozumie, zadania i obowiązki wykonuje niedbale, nie zwraca uwagi na szczegóły, często nie kończy rozpoczętego zadania lub zabawy, łatwo rozprasza się pod wpływem minimalnych bodźców, często gubi swoje rzeczy, zapomina o codziennych obowiązkach.

Nadmierna impulsywność

Dziecko działa bez uprzedniego zastanowienia i rozważenia ewentualnych konsekwencji („najpierw robi, potem myśli”), jest niecierpliwe, niespokojne, często nie potrafi czekać na swoją kolej w grupie, uczestniczy w niebezpiecznych zabawach, nie wykazując przy tym lęku.

ADHD rozpoznaje się, jeśli u dziecka występują objawy ze wszystkich tych trzech grup i jeśli są obecne już przed 7 r.ż. dziecka, w przynajmniej dwóch różnych środowiskach (np. w domu i w szkole).

Do niedawna uważano, że ADHD znacznie częściej występuje u chłopców niż u dziewcząt, ale obecnie przyjmuje się, że częstość występowania u obu płci jest podobna. Istnieje jednak pewna różnica pod względem obrazu zaburzenia: u chłopców dominują objawy nadmiernej ruchliwości, przez co łatwiej jest dostrzec ich problem, a u dziewczynek – zaburzenia koncentracji uwagi.

Istnieją jednak spekulacje, czy ADHD powinno traktować się jako chorobę, czy też „produkt rzekomo niespokojnych czy nawet wrogich dzieciom czasów, w jakich żyjemy”. Mowa o szybkim rozwoju technologicznym, który nastąpił w ciągu ostatnich 20-30 lat. Digitalizacja środowiska, a zatem wzrastające pokolenie obrazkowe, wymusza radykalne przekształcenia komunikacji międzyludzkiej. Pojawiły się nowe wymagania społeczne utrzymane w stylu szybkich, wyrazistych, dynamicznych treści, za którymi mózg nie jest w stanie nadążyć.

Przyczyny ADHD

Za zaburzenia nie są odpowiedzialne wyłącznie czynniki społeczno-kulturowe. Obecnie badacze podają, że ADHD powstaje w wyniku współistnienia wielu przyczyn – genetycznych, biologicznych, psychologicznych i innych.

Czynniki genetyczne

Badania wykonane wśród rodzin, bliźniąt oraz adaptowanych dzieci wykazały, że dzieci z ADHD czterokrotnie częściej niż inne dzieci mają rodzeństwo, rodziców lub innych krewnych z utrzymującymi się hiperkinetycznymi objawami.

Większość badaczy zgadza się ze stwierdzeniem, iż zaburzenia czynności mózgu powstałe we wczesnym dzieciństwie z powodu patologii występującej w czasie ciąży lub porodu (przedwczesny poród, niedożywienie lub nieprawidłowe żywienie matki, stosowanie leków, spożywanie alkoholu, zażywanie narkotyków, ciężki poród) mają wpływ na występowanie ADHD.

Wykazano również zależność pomiędzy paleniem papierosów przez matki w czasie ciąży a podwyższonym ryzykiem posiadania dziecka z nadpobudliwością psychoruchową.

Wpływ nieodpowiedniego środowiska również oddziałuje na profil genetyczny dziecka. Błędy wychowawcze mogą pogłębiać objawy ADHD.

Zmiany biologiczne

Dowiedziono, że u dzieci chorujących na ADHD występują zmiany neurobiologiczne głównie w strukturze hipokampu, odpowiedzialnego za regulację emocji i motywacji, procesy uczenia się i pamięci oraz za zmiany w ciele migdałowatym, które steruje procesami emocjonalnymi, uczeniem się, przeżywaniem negatywnych emocji, czy rozumieniem bodźców emocjonalnych. W przypadku ADHD pojawia się zaburzenie przemiany niektórych neuroprzekaźników – dopaminy i noradrenaliny. Te neuroprzekaźniki regulują czynności związane z aktywnością motoryczną, emocjami, koncentracją uwagi oraz pamięcią operacyjną. Można to również potwierdzić dzięki stosowaniu leków łagodzących objawy tego zaburzenia, w skład których wchodzą dopamina i noradrenalina. Dopamina pełni ważną funkcję w zakresie pamięci roboczej, a noradrenalina wpływa na czujność i uwagę.

Wpływ odżywiania

Wśród licznych badań koncentrujących się nad wpływem odżywiania na występowanie ADHD, pojawiła się hipoteza, że w porównaniu z osobami zdrowymi dzieci i młodzież z ADHD mogą spożywać niewłaściwą lub niewystarczającą ilość substancji odżywczych, szczególnie kwasów tłuszczowych omega-3, omega-4 oraz omega-6. Zaobserwowano, że karmienie dzieci produktami spożywczymi bogatymi w cukier oraz słodziki zwiększa ich nadpobudliwość. Jednak bardziej szczegółowe badania nie potwierdziły, że cukier i konserwanty zawarte w pokarmach są przyczyną nadpobudliwości. Niektórzy badacze dochodzą do wniosku, że ścisła dieta może być cenna w łagodzeniu objawów ADHD.

Zdania na temat związku nowych technologii a objawami ADHD są rozbieżne. Podczas gdy jedni naukowcy próbują udowodnić negatywny wpływ technologii na mózg, w szczególności w fazie jego rozwoju, inni proponują stosowanie gier komputerowych w celu poprawy jakości uczenia się i koncentracji uwagi u takich dzieci.

Rozpoznanie ADHD u dzieci i dorosłych

Jeżeli rodzice podejrzewają, ze ich dziecko cierpi na ADHD, wówczas powinni zgłosić się do lekarza rodzinnego, aby skierował ich dziecko do psychiatry dziecięcego lub pediatry doświadczonego w leczeniu dzieci z ADHD. Po przeprowadzeniu wymaganych badań, stawiana jest diagnoza wraz z sugestiami odnośnie odpowiedniego leczenia.

Należy zauważyć, że ADHD rozpoznane u dzieci nie ustępuje u dorosłych, choroba pozostaje, ale jej objawy ulegają zmianie. Diagnozując ADHD, uwzględnia się całą dostępną dokumentację medyczną pacjenta oraz ocenę jego stanu psychopatologicznego. Rozpoznanie ADHD u dzieci jest łatwiejsze dla specjalisty, ponieważ można dziecko zobaczyć i ocenić tu i teraz, natomiast dużo trudniej jest zdiagnozować ADHD u osoby dorosłej, jeżeli rozpoznanie nie zostało postawione w dzieciństwie. Zalecenia diagnostyczne wymagają, aby objawy ADHD wystąpiły do 12. roku życia, a jest to trudne do ustalenia w przypadku pacjentów w starszym wieku.

Rozpoznanie ADHD wymaga przeprowadzenia wywiadu z rodzicami (opiekunami) dziecka lub obserwacji jego zachowania podczas np. wspólnej zabawy. Dokładne badania neurologiczne i psychiatryczne są bardzo istotne, ponieważ objawy domniemanego zaburzenia hiperkinetycznego mogą być w rzeczywistości spowodowane innymi dolegliwościami fizycznymi lub emocjonalnymi.

Przy stawianiu diagnozy konieczne jest wykluczenie innych zaburzeń psychicznych, czy problemów, które mogą powodować podobne trudności w funkcjonowaniu jak u dziecka z ADHD. Mowa o: zaburzeniach lękowych, zaburzeniach zachowania, zaburzeniach adaptacyjnych wywołanych stresującymi wydarzeniami lub nowymi sytuacjami w życiu dziecka, niepełnosprawność intelektualna, trudności w opanowywaniu umiejętności szkolnych. Wykluczeniu powinny również ulec choroby somatyczne i neurologiczne: choroby tarczycy, padaczka, tiki, skutki zażywania środków psychostymulujących, działania niepożądane stosowanych leków, alergie, czy problemy ze wzrokiem i (lub) słuchem.

W diagnostyce ADHD często spotykane jest współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych. W ocenie dzieci cierpiących na ADHD można stwierdzić objawy zaburzeń opozycyjno-buntowniczych, zaburzeń zachowania, zaburzeń lękowych, depresyjnych lub tiki.

Leczenie ADHD

 Leczenie należy rozpocząć jak najwcześniej, aby uniknąć powstawania dodatkowych zaburzeń. Przede wszystkim warto przeprowadzić psychoedukację, czyli udzielnie niezbędnych informacji o tym, czym jest ADHD, co je powoduje i jak się je leczy. W ramach psychoedukacji omawia się wraz z opiekunami terapeutyczne metody postępowania w przypadku niepożądanych zachowań dziecka oraz pomoc dziecku w radzeniu sobie z tymi objawami.

Obecnie zgodnie z europejskimi zaleceniami klinicznymi (ESCAP, 2004) leczenie powinno obejmować psychoterapię dopasowaną do konkretnych potrzeb małego pacjenta wraz ze wskazówkami udzielanymi rodzicom i nauczycielom, nadzór nad odżywianiem oraz w razie konieczności podawanie leków.

Bardzo ważne jest początkowe niefarmakologiczne leczenie choroby: terapia indywidualna, np. poznawczo-behawioralna, relaksacja i nauka zdolności do panowania nad stresem, nauka organizowania swoich zajęć, planowanie kalendarza dziennego, treningi i terapia rodzinna. Zaleca się objąć leczeniem także członków rodziny. Często postrzeganie własnej choroby pozwala pacjentom inaczej spojrzeć na zdarzenia z przeszłości. Pacjentom zaleca się też zwiększenie aktywności fizycznej.

Konsekwencje nieleczonego ADHD

W przypadku niepodjęcia odpowiedniego leczenia, u małych pacjentów powstają zazwyczaj kolejne zaburzenia. Pomimo zdolności i inteligencji ich wyniki w szkole pogarszają się, a ciągłe porażki sprawiają, że tracą pewność siebie, stają się smutne lub agresywne. Ich zachowanie sprawia, że są nielubiane lub stają się postrachem dla rówieśników.

Te zaburzenia behawioralne często przyjmują formę błędnego koła. Dzieci stwierdzają, że poprawa ich sytuacji jest praktycznie niemożliwa, nawet jeżeli się starają. W związku z tym zaczynają oczekiwać porażki, co wyrażają przez absolutną odmowę posłuszeństwa, bunt i upór, które tylko pogarszają istniejące objawy.

Takie sytuacje przysparzają cierpienia także rodzicom. Doniesienia na temat złego zachowania dziecka są coraz częstsze, podobnie jak nieustanne oskarżenia o niewłaściwe wychowanie dziecka. Przez to, niektóre rodziny zaczynają żyć w izolacji. Kary i wymierzane konsekwencje stosowane wobec dzieci pogarszają tylko ich objawy.

Rodzice dzieci cierpiących na poważne zaburzenia hiperkinetyczne, nieleczone przez długi czas, często muszą samotnie borykać się z licznymi problemami w szkole jak i różnorodnymi problemami występującymi w sytuacjach społecznych.

Bibliografia:

• Badura, F., Trott, G. E. ADHD: Syndrom dziecka nadpobudliwego. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, znany również jako zespół hiperkinetyczny (HKS). Medice Arzneimittel Pütter GmbH & Co. KG.
• Barkley, R. A., & Murphy, K. R. (2006). Attention-deficit hyperactivity disorder: A clinical workbook. Guilford Press.
• Foley, M. (2011). A comparison of family adversity and family dysfunction in families of children with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) and families of children without ADHD. Journal for Specialists in Pediatric Nursing, 16(1), 39-49.
• Gaidamowicz, R., Deksnytė, A., Palinauskaitė, K., Aranauskas, R., Kasiulevičius, V., Šapoka, V., & Aranauskas, L. (2018). ADHD–plaga XXI wieku?. Psychiatr. Pol, 52(2), 287-307.
• Meyers, K., Golden, R. N., & Peterson, F. (2010). The Truth about ADHD and Other Neurobiological Disorders. Infobase Publishing.

Kamila Fidziukiewicz

Zobacz: Diagnostyka zaburzeń rozwojowych w Centrum Kontakt

Zdjęcie:  Michał Parzuchowski z Unsplash

Psychoterapia jako samodzielna forma pomocy oraz w połączeniu z farmakoterapią staje się coraz bardziej popularnym sposobem leczenia zaburzeń i chorób psychicznych. Podczas sesji terapeutycznej wykwalifikowany terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować i przepracować czynniki, które mogą wywoływać objawy zaburzenia psychicznego, utrudniać codzienne funkcjonowanie czy odbierać radość życia. Poszukując pomocy terapeutycznej można spotkać różne jej formy. Dobór rodzaju psychoterapii powinien zależeć od stanu zdrowia pacjenta oraz jego indywidualnych potrzeb i preferencji.

Rodzaje psychoterapii

Istnieje kilka rodzajów psychoterapii. Każdy z nich może być odpowiedni dla innej, specyficznej grupy osób. Przed wyborem formy oddziaływań terapeutycznych warto zastanowić się, jakie są nasze preferencje, cele do zrealizowania, a także obawy wobec terapii. Pozwoli to bardziej świadomie i z większym dopasowaniem wybrać psychoterapię odpowiednią dla siebie.

Terapia indywidualna

Uczestniczy w niej jedynie pacjent i terapeuta. Polecana szczególnie osobom borykającym się z zaburzeniami osobowości (w wariancie psychoterapii psychodynamicznej długoterminowej). Dla osób zgłaszających się z objawami depresji czy lęku często polecana jest terapia poznawczo-behawioralna.

Terapia grupowa

Uczestniczy w niej kilku pacjentów (zwykle 6-12), najczęściej jest prowadzona przez dwójkę terapeutów. Jest to rodzaj terapii, w którym pacjenci mają możliwość podzielenia się swoimi doświadczeniami, w tym związanymi z przeżywanymi zaburzeniami psychicznymi, oraz sposobami radzenia sobie z objawami. Pracują nad sobą w mikro-społeczności osób realizujących podobne cele i rozumiejących wzajemnie swoje trudności.

Terapia par, terapia małżeństw

Jest to rodzaj terapii, który pomaga osobom pozostającym w związku partnerskim, kiedy przeżywane trudności dotyczą przede wszystkim relacji między sobą, dotyczą zaburzeń intymności i więzi. Daje ona możliwość pogłębienia rozumienia mechanizmów tego, co dzieje się w relacji oraz odkrywania, jakie zmiany w komunikacji i zachowaniu mogą pomóc w zwiększeniu jakości relacji i wzmocnieniu więzi czy też pozwala ustalić jasne zasady wspólnego życia.

Terapia rodzinna

Zwykle prowadzona w podejściu systemowym, zakładającym istotność wpływu każdej z osób wchodzących w skład rodziny na jej funkcjonowanie. Najczęściej uczestniczy w niej cała rodzina, a założeniem terapii systemowej jest zrozumienie jakie relacje łączą blisko związane osoby, jak na siebie wzajemnie wpływają, co decyduje o przeżywanych przez nich trudnościach. Terapia rodzinna jest często zalecana w wypadku choroby psychicznej jednej z osób, którą pozostali członkowie rodziny się opiekują. Zawiera wtedy także elementy edukacji psychologicznej, dotyczącej rozumienia i postępowania z osobą przeżywającą określone zaburzenia.

Powody zgłoszenia się na psychoterapię

Osoby zastanawiające się nad podjęciem psychoterapii często mają wrażenie, że powinny same poradzić sobie z problemami. Taka postawa może opóźniać podjęcie leczenia i dodatkowo pogłębiać złe samopoczucie. Pozwolenie sobie na spojrzenie z dystansu, włączenie profesjonalisty do pomocy sobie, to ważny krok w kierunku lepszego samopoczucia. Pacjenci zgłaszają się na konsultacje terapeutyczne z wielu powodów, przyjrzyjmy się tym najczęstszym:

Depresja

Objawy związane z depresją są coraz lepiej rozpoznawane przez samych pacjentów. Jest to zaburzenie znane. Według badań może obejmować nawet 10% populacji. Wśród objawów depresji można wymienić: obniżony nastrój, zniechęcenie wobec dawniej cieszących aktywności, trudności z koncentracją, zapamiętywaniem oraz podejmowaniem decyzji. Osoby borykające się z symptomami depresji doświadczają często poczucia winy, bezradności i negatywnie oceniają własną wartość. Innymi objawami depresji są drażliwość i niepokój, chwiejność nastroju, płaczliwość. Może ona się także przejawiać w formie dolegliwości somatycznych, np. bólu głowy czy dysfunkcji przewodu pokarmowego, które nie ustępują mimo leczenia, a także zaburzeń funkcji seksualnych. W nasilonym stadium depresji pojawiają się myśli czy tendencje samobójcze, brak apetytu, bezsenność, izolacja społeczna ( źródło: webmd ).

Popularnym sposobem autodiagnozy depresji jest wypełnienie testu opracowanego przez amerykańskiego psychiatrę prof. Aarona Becka (Test Becka do wykonania online). Jeśli wynik punktowy okaże się wysoki, świadczący o możliwości przeżywania depresji, należy skonsultować się z lekarzem psychiatrą i (lub) psychoterapeutą.

Zaburzenia lękowe, nerwica

Pewna doza niepokoju jest nam w życiu potrzebna (tzw. eustres). Pomaga reagować na potencjalne zagrożenia, przyspiesza nasze działanie, pomaga skupić uwagę i zwykle mija wraz z ustąpieniem działania stresora. O lęku patologicznym mówimy wtedy, gdy uczucia te nie ustępują, stają się skrajne i niemożliwe do kontrolowania, co znacząco utrudnia codzienne życie. Objawy lękowe często przyjmują postać somatyczną: uderzenia gorąca i zimna, kołatanie serca, ucisk w klatce piersiowej, problemy z oddychaniem. Jeśli chodzi o objawy psychologiczne lęku, występuje tak zwany efekt kuli śniegowej – zmartwienia stają się coraz większe, osoba doświadcza “gonitwy myśli”, co dodatkowo nasila sam lęk. Pacjenci często opisując objawy lęku mówią, że mają wrażenie, że za chwilę stanie się coś bardzo złego, umrą lub wpadną w stan choroby psychicznej (Źródło: depression.org).

Problemy seksualne

Pacjenci do seksuologa zgłaszają się najczęściej z powodu problemów w przyjemnym realizowaniu zbliżeń seksualnych lub braku oczekiwanych reakcji seksualnych. Mimo wstępnych intuicji, sugerujących, że problemy w sferze seksualności mogłyby wynikać głównie z przyczyn biologicznych, bardzo często okazuje się, że ich podłożem są przeżycia psychiczne, w tym zjawiska emocjonalne związane z tym, co dzieje się w relacji między partnerami. Z tego względu terapia seksuologiczna poprzedzona jest zwykle dokładną diagnozą obejmującą czynniki medyczne i psychologiczne.

Długotrwałe problemy emocjonalne

Powodem poszukiwania psychoterapii jest również długotrwałe przeżywanie trudności natury psychologicznej. Mowa tu o zaburzeniach osobowości, które wiążą się z szeregiem objawów utrudniających funkcjonowanie. Objawy te różnią się znacznie, w zależności od typu zaburzenia. Rozpoznawanych jest wiele typów zaburzeń osobowości. Pacjenci niekiedy próbują ustalić typ własnej osobowości na podstawie artykułów i klasyfikacji, jednak jest to trudne bez pomocy specjalisty. Zaburzone cechy osobowości są najczęściej przeżywane bez ich świadomości, co powoduje, że tylko kontakt z inną osobą, która posiada narzędzia do ich oceny, pozwala na ich właściwe rozpoznanie. Do typowych cech osobowości utrudniających życie należą: nadmierna zależność, tendencje do unikania jakichkolwiek trudności, egocentryzm, obsesyjna dokładność, bierna agresywność lub impulsywność, chwiejność emocjonalna, obniżona kontrola zachowań podyktowanych emocjami, deficyt empatii, teatralność zachowań, automatyczne unikanie bliskich relacji czy nieufność i wrogość.

Problemy w relacjach z bliskimi

To kolejna kategoria trudności, z powodu których pacjenci zgłaszają się na konsultacje. Problemy relacyjne często opisywane są jako brak satysfakcji z relacji, w które pacjent wchodzi, nieudane relacje rodzinne albo poczucie krzywdy i złego traktowania przez innych. Grupą osób doświadczających tego typu objawów są często osoby z zaburzeniami osobowości, np. osoba z osobowością zależną może przeżywać siebie jako bezwartościową, mieć ciągłą potrzebę uzyskiwania wsparcia od bliskich osób, konsultować każdą decyzję, co w konsekwencji ogranicza jej zdolność do prowadzenia samodzielnego, satysfakcjonującego życia. W procesie psychoterapii często zdarza się, że osoba doświadczająca siebie jako pokrzywdzoną i źle traktowaną, odkrywa zarówno swój wpływ na sytuację w której się znajduje, jak i siłę do wprowadzania w życiu zmian i przyjmowania za nie odpowiedzialności, co w konsekwencji zwiększa jej życiową satysfakcję i umożliwia samorealizację.

Czego dowiem się na terapii?

Uczestnik psychoterapii uzyskuje zwykle większe rozumienie siebie i wpływ na swoje życie. Odbywa się to w kilku płaszczyznach, które można opisać następująco:

• Pacjent zaczyna rozumieć naturę, przyczyny i efekty swoich zachowań, emocji i myśli, zwłaszcza tych, które przyczyniają się do powstawania jego problemów i zaburzeń. Może się także dowiedzieć, jak je modyfikować.
• Pacjent może zrozumieć i zidentyfikować problemy życiowe lub ważne zdarzenia, jak np.: poważna choroba, śmierć w rodzinie, utrata pracy lub rozwód, które mają znaczący wpływ na jego aktualne przeżywanie i zachowania.
• Dzięki zrozumieniu przyczyn własnych reakcji i wpływu na swoje życie pacjent może odzyskać poczucie kontroli nad sobą i zwiększyć swój poziom zadowolenia, satysfakcji, autentyczności.
• Pacjent może nauczyć się adaptacyjnych (zdrowych) sposobów radzenia sobie z trudnościami, w obliczu których był do tej pory bezradny lub reagował na nie w sposób patologiczny, np. przeżywając objawy zaburzenia psychicznego.

Martyna Nikodym

Psychoterapia w Centrum Kontakt

Photo by Richard Jaimes on Unsplash

Planując wizytę u psychoterapeuty wiele osób zastanawia się nad tym, w jaki sposób terapia działa. Wyobrażenia na ten temat mogą być nasycone obawami, nierealistycznymi oczekiwaniami czy scenami z filmów. W gabinetach terapeutycznych coraz częściej pojawiają się jednak osoby, które, mimo że nie korzystały dotychczas z pomocy terapeutycznej, doskonale wiedzą jakiego rodzaju pomocy specjalistycznej potrzebują i czego mogą w związku z nią oczekiwać. Niewątpliwie wciąż warto propagować wiedzę na temat psychoterapii i innych możliwości ochrony zdrowia psychicznego, także ze względów społecznych. Jak podaje Międzynarodowa Organizacja Zdrowia, w większości krajów europejskich zaburzenia psychiczne są główną przyczyną niepełnosprawności, odpowiedzialną za 30–40% przewlekłych zwolnień chorobowych i kosztują około 3% PKB ( źródło: WHO )

Fakty i mity na temat psychoterapii

Naukowość psychoterapii

W 2000 roku neurobiolog Eric Kandel otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny. Odkrył on neurologiczne mechanizmy pamięci i uznawany jest za człowieka, który “połączył mózg z psychiką”. Jest on także autorem słów: “psychoterapia jest biologicznym leczeniem, terapią mózgu. Powoduje trwałe, dające się zlokalizować zmiany w naszym mózgu”.

Warto o tym mówić, ponieważ wciąż często spotykanym mitem na temat terapii jest właśnie jej “nienaukowość”. Psychoterapia jest naukowo zweryfikowaną metodą leczenia. Ciągle projektowane są nowe badania, które aktualnie skupiają się już nie wokół potwierdzania jej skuteczności, ale mają na celu odpowiedzieć na pytanie: jakie czynniki wywołują zmianę?

Doradzanie

Mitów wokół psychoterapii jest oczywiście więcej. Zajmijmy się najpopularniejszymi z nich. Chyba najczęściej spotykanym stereotypem jest to, że “terapeuta powie pacjentowi dokładnie, co ten ma robić w życiu, a czego robić nie powinien, będzie dawał gotowe rozwiązania lub rady“. Psychoterapia dąży do zmiany wewnętrznej czyli zmiany myśli, emocji, zachowań czy osobowości. Nie może się to dokonać poprzez realizowanie czyjejś rady, lecz poprzez zmianę struktury osobowość lub zmianę schematów myślenia.

Przeszłość, dzieciństwo, rodzice

“Podczas psychoterapii będę głównie rozmawiać o przeszłości, dzieciństwie i rodzicach”. To inny popularny mit związany głównie z przekonaniami na temat psychoterapii długoterminowej, a szczególnie psychodynamicznej (wywodzącej się z psychoanalizy). Owszem, podczas terapii wracamy do zdarzeń z przeszłości, ale najważniejszym elementem zdrowienia jest zwrócenie uwagi na to, co dzieje się z pacjentem w teraźniejszości, jak przeszłe wyobrażenia wpływają na jego życie i jaki dyskomfort powodują tu i teraz.

Farmakoterapia, zwolnienia, zaświadczenia

Innym błędnym założeniem na temat roli psychoterapeuty jest przekonanie, że może on przepisać leki czy wystawić zaświadczenie o niezdolności do pracy. Takie uprawnienia posiada jedynie lekarz specjalista. Zdarza się oczywiście, że lekarz psychiatra jest jednocześnie psychoterapeutą. Pacjent korzystający z psychoterapii u psychiatry może w razie konieczności uzyskać pomoc farmakologiczną, choć niektórzy psychiatrzy-psychoterapeuci nie decydują się na łączenie tych dwóch ról w relacji z tym samym pacjentem.

Zdarza się, że osoba trafia do terapeuty, ponieważ chce uzyskać jakiegoś rodzaju zaświadczenie. Może to być na przykład zaświadczenie o korzystaniu z pomocy psychologicznej w sytuacji rozwodu lub ustalenia opieki nad dziećmi. Takimi sprawami zajmują się najczęściej psychologowie pracujący w Poradniach Zdrowia Psychicznego czy Rodzinnych Ośrodkach Diagnostyczno-Konsultacyjnych.

Co leczy w psychoterapii?

Specyficzne czynniki leczące

Jako wspomniano wyżej w badaniach nad skutecznością psychoterapii istotnym zagadnieniem jest wyodrębnianie tzw. czynników leczących. Tematem tym zajął się w swoich projektach badawczych między innymi profesor Czesław Czabała, który jest dyrektorem Instytutu Psychologii Stosowanej oraz przedstawicielem Ministerstwa Zdrowia przy WHO ds. Zdrowia Psychicznego. Wyodrębnił on kilka czynników leczących w psychoterapii, między innymi:

• odreagowanie tłumionych emocji,
• uwolnienie się od przymusu ulegania tym emocjom,
• zaakceptowanie swoich dawnych doświadczeń emocjonalnych,
• odróżnienie ich od uczuć, jakie wywołują zdarzenia aktualne.

W jaki sposób realizują się powyższe czynniki leczące? Jak wygląda to w praktyce? Posłużmy się przykładem pacjenta z objawami lęku wobec ważnych osób: szefa, starszych rangą współpracowników, znajomych. Podczas sesji terapeutycznych pacjent będzie mógł odreagować swoje przeżycia emocjonalne, czyli o nich opowiedzieć. Może się okazać, że oprócz lęku czuje także np. gniew i złość na szefa i inne ważne osoby. Podczas dalszej pracy terapeutycznej istotne okaże się uwolnienie pacjenta od konieczności ciągłego przeżywania lęku, czyli poszerzenie zakresu przeżywanych uczuć wobec szefa (“oprócz tego, że czasem boje się szefa to zauważam, że jest wobec mnie pomocny, ale także, że mnie złości – co powoduje sprzeczne uczucia i w efekcie lęk”). W procesie psychoterapii może dojść do zaakceptowania dawnych doświadczeń emocjonalnych, co niesie za sobą uczucie ulgi i może przywracać równowagę oraz zmieniać narracje na temat własnego życia. Chodzi tu o zaakceptowanie trudnych doświadczeń z przeszłości, na przykład częstych awantur między rodzicami. Dzięki terapii możliwe stanie się nowe spojrzenie na te zdarzenia, zaakceptowanie takiej przeszłości oraz w konsekwencji odróżnienie uczuć z przeszłości (strach przed agresją domową) ze zdarzeniami teraźniejszymi (lęk w sytuacji zawodowej, np wobec szefa który mówi podniesionym głosem).

Niespecyficzne czynniki leczące

Inny badacz psychoterapii, Bruce E. Wampold, tłumacząc w jaki sposób terapia pomaga ludziom, zwraca uwagę na przekonanie po stronie pacjenta, że wybrane przez niego oddziaływanie terapeutyczne jest skuteczne i współpracuje on z terapeutą (tzw. niespecyficzne czynniki leczące). Wskazuje on również, że każde leczenie terapeutyczne dostarcza pacjentowi wyjaśnienia przeżywanych stresów, czyniąc je adaptacyjnymi. Oznacza to, że psychoterapia prowadzi pacjenta do zdrowych działań, może się to objawiać bardziej pozytywnymi myślami, tworzeniem lepszych relacji, bardziej odpowiednim wyrażaniem emocji, czy wprowadzanie innych pozytywnych zmian (źródło: APA).

Rozmowa, która leczy

Leczenie rozmową?

O psychoterapii mówi się często, że jest to “terapia rozmową”. Podczas tej rozmowy zachodzą wyżej wspomniane procesy leczące, sprzyjające doraźnym i trwałym zmianom. Słowa są tu nośnikiem informacji emocjonalnej. Pacjent relacjonując zdarzenia, uczucia, myśli, daje poznać terapeucie mechanizmy działania własnej psychiki, które odzwierciedlają się także w procesach neurobiologicznych. Rolą słów terapeuty jest między innymi przeformułowanie dotychczasowych sposobów funkcjonowania psychicznego pacjenta oraz przerwanie przymusu powtarzania niesatysfakcjonujących działań oraz przeżyć i w konsekwencji zmiana na poziomie funkcjonalnym, a także biologicznym (mózgowym).

Relacja terapeutyczna

Relacja terapeutyczna ma charakter intymny. To w gabinecie terapeutycznym mówimy o najskrytszych przeżyciach, pragnieniach czy dramatycznych wspomnieniach. Dlatego ważne, aby terapeuta w tej intymności wykazywał się profesjonalnym podejściem oraz przestrzegał zasad etyki (kodeks etyki psychoterapeuty SNP PTP). Ponadto rozmowy z terapeutą, szczególnie podczas terapii długoterminowej, często dotyczą ważnych i wyjątkowych momentów z życia pacjenta. Będąc w procesie terapeutycznym pacjent może otrzymać pierwszą pracę w zawodzie, zmienić stan cywilny, zostać rodzicem, utracić ważnego członka rodziny, czy też np. po raz pierwszy polecieć samolotem na wakacje bez objawów lęku panicznego. Terapeuta towarzyszy pacjentowi w tych ważnych momentach życia, staje się częścią jego opowieści o sobie, bywa punktem odniesienia w trudnych chwilach. Nie jest to jednak główny cel budowania i pozostawania przez dłuższy czas w relacji terapeutycznej. Formowanie tego rodzaju profesjonalnego związku (więź terapeutyczna, przymierze terapeutyczne) ma za zadanie między innymi zapewnić bezpieczne warunki do poznawania własnych procesów psychicznych, uczyć się warunków i granic bliskiej relacji z drugą osobą, a także doświadczyć tzw. odzwierciedlania emocji i reakcji pacjenta, co sprzyja poznawaniu przezeń własnych procesów psychicznych i akceptowaniu ich, rozumieniu oraz przejmowaniu nad nimi kontroli.

Martyna Nikodym

Psychoterapia w Centrum Kontakt