Czy dorośli mogą doświadczać ADHD?

Autorzy:
Anna Majczak-Grybczuk – lek. spec. psychiatra
Filip Matuszewski – psycholog, psychoterapeuta, seksuolog

Mówiąc o zespole nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi lub w skrócie ADHD (attention deficit / hyperactivity disorder), najczęściej myślimy o problemie dotyczącym dzieci i młodzieży. Chociaż ADHD u dzieci było opisane po raz pierwszy już w XIX wieku, pierwsza publikacja na temat osób dorosłych z taką diagnozą pojawiło się dopiero w 1976 roku. Stało się tak za sprawą badania, w którym zespół lekarzy zdecydował zbadać wpływ leków, które zazwyczaj podawane były dzieciom z diagnozą ADHD, na osoby dorosłe. Od tamtej pory coraz więcej badań wskazuje na to, że ADHD to także problem osób dorosłych, który wpływa przy tym na wiele aspektów życia codziennego. Wynika z nich, że ADHD występuje u 2-5 % osób dorosłych, a objawy zaczynają się typowo w dzieciństwie.

Jeszcze kilka lat temu przeważał pogląd, że objawy ADHD występują jedynie u dzieci, w okresie dojrzewania lub tuż po nim i nie wpływają na funkcjonowanie w wieku dorosłym. Obecnie na podstawie wielu badań obserwacyjnych wiemy, że sytuacja jest bardziej skomplikowana. Tym niemniej wiele osób dorosłych pozostaje niezdiagnozowanych, co może wynikać ze wspomnianego i nadal panującego, błędnego przekonania, że z objawów ADHD „wyrasta się” wraz z wiekiem. Dodatkowo, objawy u osób dorosłych mogą być mniej oczywiste niż u dzieci. Osoba dorosła może w mniejszym stopniu przejawiać nadruchliwość, ale może nadal mieć problem z koncentracją, organizacją, zarządzaniem czasem, impulsywnością czy prokrastynacją. Wówczas objawy przybierają postać mniej kojarzącą się z typowym ADHD, a przez to są trudniejsze do prawidłowego zdiagnozowania.

W wieku dorosłym trudności z koncentracją, organizacją, zarządzaniem czasem, impulsywnością i prokrastynacją przeszkadzają w kształtowaniu umiejętności radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami. Nierzadko prowadzą one do osiągania wyników poniżej własnych możliwości i poczucia nieradzenia sobie w różnych obszarach funkcjonowania. Doświadczanie porażek w życiu zawodowym jak i prywatnym, wynikających z objawów ADHD, zwiększa ryzyko pojawienia się niskiego poczucia własnej wartości, a także zaburzeń lękowych, uzależnień czy zaburzeń nastroju, takich jak chociażby depresja.

Aby uzmysłowić sobie na czym polegają trudności w codziennym funkcjonowaniu, można wyobrazić sobie, że umysł osoby doświadczającej objawów ADHD jest jak radio, które odbiera wszystkie stacje na raz. W jednym momencie gra muzyka, przeskakując do wiadomości, dyskusji sportowych, audycji naukowych, a nawet do statycznych trzasków pomiędzy stacjami. To wszystko w akompaniamencie naglących terminów w pracy, piętrzących się obowiązków domowych i wszelkich spraw, które trzeba wykonać „na już”. Nietrudno sobie wyobrazić, że nie są to sprzyjające warunki do bycia systematycznym i zorganizowanym.

Diagnoza ADHD u dorosłych jest wielowymiarowa i obejmuje ocenę historii życia pacjenta, funkcjonowania w różnych obszarach życia, a także wykluczenie innych możliwych przyczyn i symptomów. Istnieją narzędzia w postaci ustrukturyzowanego wywiadu diagnostycznego, które mogą jednoznacznie potwierdzić obecność ADHD. Postawienie rozpoznania wymaga bardzo dokładnego wywiadu zarówno z okresu dzieciństwa jak i dorosłości. Zwykle potrzeba do tego kilku spotkań diagnostycznych. Niekiedy zalecana jest diagnostyka zarówno lekarska, jak i psychologiczna.

Objawy ADHD można skutecznie redukować zarówno farmakologicznie, jak i za pomocą oddziaływań psychoterapeutycznych czy treningów umiejętności. Jednym z najlepszych przykładów, o wielokrotnie udowodnionej skuteczności, jest terapia poznawczo-behawioralna, pomagająca pacjentom nauczyć się strategii radzenia sobie z trudnościami związanymi z ADHD, takimi jak problemy z koncentracją, organizacją czy impulsywnością. Dodatkowo, techniki relaksacyjne i mindfulness także mogą pomóc w zarządzaniu objawami związanymi z tym zaburzeniem. Można sobie wyobrazić, że osoba ta uczy się skupiać na jednej radiostacji w danym momencie i możliwie jak najskuteczniej „przyciszać” te, które mogą nadal grać w tle. Uzyskanie pomocy zarówno farmakologicznej jak i psychoterapeutycznej jest bardzo istotne i znacząco wpływa na poprawę jakości życia. Są dostępne leki o udowodnionej skuteczności w łagodzeniu objawów ADHD, które w połączeniu z oddziaływaniami psychologicznymi znacząco poprawiają jakość codziennego funkcjonowania.

Adekwatnie dobrana farmakoterapia oraz metody psychoterapii pozwalają uzyskać równowagę oraz w znacznym stopniu pomóc w realizacji zarówno swoich obowiązków jak i pasji. Nasi pacjenci zgłaszają poprawę m.in. w obszarach relacji z bliskimi, zwiększenia efektywności w pracy, odzyskania dobrego nastroju, lepszej organizacji życia domowego, a nawet ustąpienie objawów dysfunkcji seksualnych (np. trudności w osiąganiu orgazmu przez kobiety, a u mężczyzn problemów z utrzymaniem wzwodu).

Typowe objawy ADHD dotyczą trzech obszarów:

➢ trudności w zakresie koncentracji uwagi,

➢ nadmiernej aktywności,

➢ impulsywności.

Deficyty koncentracji uwagi u osób dorosłych powodują m.in.:

– problemy w skupieniu się na jednej rzeczy,

– częste przełączanie się pomiędzy różnymi zadaniami bez efektywnego kończenia żadnego z nich,

– trudności w organizacji pracy, zadań domowych,

– spóźnianie się, zapominanie np. o umówionych spotkaniach, rachunkach do zapłacenia,

– częste poczucie znudzenia, potrzebę zmian,

– gubienie rzeczy lub odkładanie ich w dziwne, nietypowe miejsca,

– poczucie przytłoczenia obowiązkami.

Nadmierna aktywność może ujawniać się m.in.:

– trudnością w utrzymaniu spokoju np. podczas siedzenia, (zarówno w sytuacjach np. na zebraniu, jak i przed telewizorem),

– potrzebą częstych zmian pozycji,

– ciągłym obgryzaniem paznokci, skórek lub długopisów,

– poczuciem wewnętrznego napięcia, niepokoju.

Impulsywność z kolei powoduje m.in.:

– niecierpliwość,

– wybuchy złości,

– podejmowanie pochopnych decyzji,

– ryzykowne prowadzenie pojazdu,

– nieprzemyślane wydawanie pieniędzy,

– „nieuprzejme” wypowiedzi, powodujące trudności w relacjach.

W Centrum Psychoterapii i Rozwoju KONTAKT autorzy artykułu zajmują się pomocą dorosłym z objawami ADHD. Anna Majczk-Grybczuk jako lekarz psychiatra zajmuje się diagnozą lekarską ADHD u dorosłych, a Filip Matuszewski, który jest psychoterapeutą poznawczo-behawioralnym prowadzi treningi terapeutyczne wspomagające radzenie sobie z objawami ADHD, a także psychoterapię.

Bibliografia:

Butcher, J. N. (2010). Abnormal psychology. Pearson Education, Limited.
Poskromić ADHD : Poznawczo-behawioralna terapia dorosłych : Podręcznik terapeuty. (2015). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Safren, S. A., Otto, M. W., Sprich, S., Winett, C. L., Wilens, T. E., & Biederman, J. (2005). Cognitive-behavioral therapy for ADHD in medication-treated adults with continued symptoms. Behaviour Research and Therapy, 43(7), 831–842. https://doi.org/10.1016/j.brat.2004.07.001
Wood, D. R. (1976). Diagnosis and treatment of minimal brain dysfunction in adults. Archives of General Psychiatry, 33(12), 1453. https://doi.org/10.1001/archpsyc.1976.01770120057005
Young, Z., Moghaddam, N., & Tickle, A. (2016). The efficacy of cognitive behavioral therapy for adults with ADHD: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Attention Disorders, 24(6), 875–888. https://doi.org/10.1177/1087054716664413