Psycholog, psychoterapeuta i psychiatra to zazębiające się profesje. Oferta związana ze zdrowiem psychicznym jest dosyć szeroka, pacjenci mają do wyboru nie tylko kilka nurtów terapii (najpopularniejsze to poznawczo-behawioralna, psychodynamiczna, systemowa), mogą także korzystać z doraźnego wsparcia psychologicznego czy leczenia farmakologicznego u lekarza psychiatry. Ponadto pomoc psychologiczna czy terapeutyczna może odbywać się indywidalnie lub w grupach. Aktualnie wiele osób decyduje się na korzystanie z psychoterapii lub wsparcia psychologicznego w warunkach komercyjnych, ze względu na krótsze oczekiwanie i komfortowe warunki terapii. Żeby zapisać się do psychoterapeuty lub psychologa w warunkach komercyjnych nie jest też wymagane skierowanie.
Różnice między psychoterapią a wsparciem psychologicznym polegają przede wszystkim na sposobie pracy z pacjentem (klientem). Psychoterapia jest rodzajem leczenia, ma za zadanie usprawnienia funkcjonowania wewnątrzpsychicznego oraz poprawę jakości życia. Często mówi się, że terapia ma zmienić osobowość czy charakter pacjenta. Terapeuta zajmuje się także pomocą pacjentowi w aktywnym powrocie do zdrowia, poprzez uruchomienie potencjału samoleczenia. Wsparcie psychologiczne natomiast jest metodą pomocy doraźnej, działania”na gorąco”. Najczęściej korzystają z niego osoby przeżywające kryzys, na przykład po śmierci bliskiej osoby, chorobę w rodzinie, rozstanie, utratę pracy itp. Pozwala uporządkować myśli, uspokoić emocje i podejmować spójne działania w trudnych chwilach.
Kim jest psycholog, a kim psychoterapeuta?
Zarówno psycholog, psychiatra i psychoterapeuta to specjaliści w dziedzinie zdrowia psychicznego. Zajmują się oni umysłem człowieka i jego wpływem na zachowanie i samopoczucie. Bardzo często współpracują ze sobą w celu kompleksowej pomocy pacjentowi.
Psycholog to osoba, która ukończyła magisterskie studia psychologiczne i może zajmować się poradnictwem, przeprowadzać testy psychologiczne (np. testy funkcji poznawczych w diagnozowaniu chorób otępiennych, testy osobowości i inne) oraz udzielać świadczenia psychologiczne, takie jak opiniowanie, diagnozowanie, orzekanie oraz udzielanie pomocy psychologicznej. Do psychologa może wybrać się osoba, która ma trudności w życiu codziennym, np.: wychowawcze, kłopoty w pracy czy w relacji z partnerem. Psycholog może zasugerować konieczności podjęcia psychoterapii.
Psychoterapeuta to osoba zajmująca się krótko- lub długoterminową terapią, której celem jest zmiana i polepszenie funkcjonowania pacjenta. Psychoterapeuta może, choć nie musi być jednocześnie psychologiem. Zdarza się, że zawód ten wykonują także osoby z pokrewnym wykształceniem, np. pedagogicznym czy medycznym. Warunkiem, który należy spełnić, aby zostać psychoterapeutą jest ukończenie 4-letniego szkolenia podyplomowego w wybranym przez terapeutę nurcie (najczęściej: psychodynamiczny, poznawczo-behawioralny, systemowy). Do psychoterapeuty zgłaszają się osoby z objawami chorób i zaburzeń, między innymi z depresją, zaburzeniami odżywiania, zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami osobowości, chorobą afektywną dwubiegunową i innymi.
Zarówno psycholog jak i psychoterapeuta w swojej pracy zawodowej zobowiązani są do przestrzegania zasad etyki towarzystwa psychoterapeutów, do którego należą.
Wsparcie psychologiczne
Wsparcie psychologiczne (ang. counseling) to zastosowanie zasad zdrowia psychicznego i rozwoju człowieka poprzez różnego rodzaju strategie interwencji poznawczej, emocjonalnej, behawioralnej lub systemowej, które dotyczą rozwoju osobistego, rozwoju kariery a także problemów psychicznych (oddziaływania doraźne).
W Polskiej literaturze poradnictwo psychologiczne opisywane jest jako „forma pomocy oferowana osobom zdrowym, doświadczającym problemów życiowych, trudności przystosowawczych i kryzysów rozwojowych” (Helena Sęk, 2001). Założenia poradnictwa psychologicznego wypływają z teorii rozwoju człowieka i odwołują się do koncepcji pozytywnego zdrowia psychicznego, która definiuje zdrowie nie tylko jako brak choroby/zaburzeń, co pokazaniu mocnych stron danej osoby. Te mocne strony to dojrzałość, przewaga emocji pozytywnych, subiektywne poczucie dobrostanu czy elastyczności.
Głównym jego celem wsparcia psychologicznego jest zmobilizowanie własnych zasobów w sytuacji kryzysu i stresu psychologicznego. Rolą psychologa jest wtedy pomoc pacjentowi w odzyskaniu równowagi emocjonalnej i poczucia wpływu na swoje życie, a także nauka korzystania ze wsparcia innych bliskich czy instytucji. Tutaj widać kolejną różnicę między pomocą psychologiczną a psychoterapią. Wsparcie ma na celu odzyskanie równowagi, powrót do wcześniejszych sposobów funkcjonowania (sprzed kryzysu) czy pomoc w tworzeniu nowych, terapia natomiast zajmuje się naprawą, leczeniem zaburzeń psychicznych, czyli zmianą funkcjonowania psychicznego także w odniesieniu do stanu z okresu przed pojawieniem się bieżących trudności.
Wsparcie psychologiczne w kryzysie
Osoby udające się po wsparcie psychologiczne przeżywają najczęściej pewien rodzaj kryzysu rozwojowego. Jest to sytuacja, w której wcześniejsze metody radzenia sobie z trudnościami przestają działać, nowe natomiast nie miały jeszcze możliwości się pojawić. Brak umiejętności poradzenia sobie z kryzysowym zdarzeniem wywołuje silne emocje, zaburza równowagę, powoduje dyskomfort. Rolą poradnictwa psychologicznego jest w pierwszej kolejności uwolnienie osoby od tych napięć i stresów. Można powiedzieć, że zadaniem psychologa jest wtedy obecność przy kontrolowanym wyrażaniu powyższych uczuć i emocji oraz pomoc w nabyciu umiejętności poradzenia sobie z nimi.
Zmniejszenie stresu i napięcia to ważny element wsparcia psychologicznego, ponieważ pozwala na „oczyszczenie” umysłu, powrót do racjonalnego myślenia, co za tym idzie umożliwia identyfikację problemu powodującego aktualne trudności i identyfikację czynników podtrzymujących problem.
Kryzys psychiczny w różnych okresach życia
W różnych momentach życia człowieka różne będą problemy powodujące trudności opisywane jako kryzysowe:
- Dzieciństwo: najczęstsze są tak zwane trudności szkolne, czyli nieradzenie sobie z rolą ucznia. To zagadnienie powiązane jest nie tylko z cechami dziecka i jego umiejętnościami, ale także z zachowaniem rodziców (wspieranie a pozwalanie na autonomię)
- Okres dorastania: problemów dostarczają wtedy reakcje nastolatka na zmieniające się ciało, emocje i myśli, co najczęściej przyjmuje formę braku kontroli nad swoimi zachowaniami, przeżywanie sprzecznych uczuć, podejmowanie zachowań ryzykownych, bunt przeciwko rodzicom
- Młody dorosły: w tym etapie rozwojowym najczęstsze dylematy dotyczą wyboru partnera życiowego oraz wyboru kariery zawodowej
- Średnia dorosłość: to czas, w którym najczęstszymi problemami są uczucia wypalenia, rozczarowania i smutku, mogą wiązać się ze zmianą w sposobie pełnienia roli rodzica, zmianą fizyczną (np. menopauza), chorobami wieku średniego. To również czas, kiedy może pojawić się pragnienie poszukiwania nowego partnera, rozwód czy utrata współmałżonka.
- Późna dorosłość: problemem rozwojowym tego okresu jest najczęściej rezygnacja z wielu aktywności życiowych. Dochodzi wtedy do rezygnacji z pracy i zmniejszenia aktywności społecznej, co powoduje narastające poczucie osamotnienia. Częstą trudnością jest również konieczność zaakceptowania zależności od innych – pomocy rodziny lub korzystania z instytucji opieki.
Źródło: J.C. Czabała: Poradnictwo psychologiczne a psychoterapia
Na podstawie opisanych powyżej dylematów rozwojowych można zauważyć, że z poradnictwa psychologicznego może korzystać każdy a na różnych etapach rozwoju będzie ono dotykało innych dylematów wywołujących kryzysowe przeżywanie.
Nagłe kryzysowe zdarzenia
Oprócz pomocy w wyjściu z kryzysu rozwojowego wparcie psychologiczne udzielane jest również osobom doświadczającym nagłej i niespodziewanej zmiany życiowej. Może to być wypadek czy katastrofa naturalna. Zadaniem psychologa jest pomoc w powrocie do równowagi osoby, która np.: uczestniczyła w wypadku komunikacyjnym, straciła dobytek w powodzi czy doświadczyła aktu przemocy.
O wsparciu psychologicznym mówi się w wielu innych sytuacjach związanych z wysokim poziomem stresu. Oddziaływania pomocowe przyjmują też często charakter grup wsparcia dedykowanych dla specyficznych trudności. Mogą to być na przykład grupy wsparcia dla kobiet po amputacji piersi, grupy wsparcia dla rodziców dzieci z niepełnosprawnością, grupy wsparcia dla osób doświadczających przemocy.
Martyna Nikodym
