Pierwsza wizyta u psychoterapeuty często kojarzy się z wydarzeniem stresującym, dla niektórych może być zupełną niewiadomą, dla innych wiązać się z nadzieją na polepszenie funkcjonowania. Czego można spodziewać się podczas pierwszego spotkania z terapeutą? Czy można się na takie konsultacje przygotować? Co warto zabrać ze sobą? To ważne pytania, a odpowiedzi na nie mogą przynieść uspokojenie i lepsze zrozumienie sytuacji.
Dlaczego terapia zaczyna się od wstępnych konsultacji?
Przede wszystkim chodzi o to, aby terapeuta mógł zapoznać się z pacjentem, jego objawami i sytuacją życiową. Dla pacjenta natomiast jest to czas, w którym może zadecydować czy czuje się dobrze z terapeutą, do którego się zgłosił. Konsultacje trwają najczęściej kilka spotkań, w zależności od nurtu pracy terapeuty oraz ilości danych koniecznych do zebrania podczas takiego wywiadu. Jest to wywiad dotyczący objawów, aktualnej sytuacji życiowej, historii życia i rozwoju psychologicznego, bliskich i dalszych relacji, celów i oczekiwań od terapii. Aby lepiej zrozumieć te zagadnienia przyjrzyjmy się im z bliska.
Objawy oraz aktualna sytuacja życiowa
Podczas konsultacji psychoterapeutycznej pytanie o objawy, czyli mówiąc potocznie pytanie o to, co sprowadza osobę do terapeuty, pada najczęściej jako pierwsze. Mowa tu o objawach utrudniających funkcjonowanie, często mogą one mieć charakter diagnozy psychiatrycznej, jeśli pacjent był wcześniej konsultowany u lekarza specjalisty (np.: zaburzenia lękowe, choroba afektywna dwubiegunowa i objawy z nią związane, zaburzenia adaptacyjne, dystymia, depresja i inne). Objawy wpływające na aktualną sytuację życiową mogą mieć charakter interpersonalny i są najczęściej opisywane jako brak zadowolenia z relacji bliskiej np. małżeńskiej, poczucie uzależnienia od innych ważnych osób np. rodziców, brak satysfakcji w życiu prywatnym i zawodowym, poczucie ciągłego niezadowolenia z siebie pomimo osiąganych sukcesów. Ważne, aby podczas etapu konsultacji szczerze opowiedzieć o swoich wewnętrznych przeżyciach, pozwala to terapeucie na poznanie pacjenta, a co za tym idzie, dobrą diagnozę.
Historia życia i rozwoju psychologicznego
Opowieść na temat swojego życia i rozwoju wewnętrznego stanowi dużą część konsultacji psychoterapeutycznej. Specjalista pyta wtedy najczęściej o ramową historię od dzieciństwa do teraz, kładąc nacisk na najważniejsze momenty rozwojowe (np. rozwój w dzieciństwie, nauka szkolna, dojrzewanie, upodobania seksualne, relacje z rodzicami lub opiekunami, relacje romantyczne, stosunek do pracy). Dzięki zdobyciu tych informacji terapeuta uzyskuje wgląd w ścieżkę rozwoju pacjenta oraz zrozumienie ważnych i kształtujących go zdarzeń.
Opis bliskich i dalszych relacji
Pacjent na etapie konsultacji proszony jest również o opisanie relacji jakie tworzy z innymi ludźmi: rodzicami (nawet jeśli rodzice już zmarli to ważny jest ten wewnętrzny opis relacji jaką dana osoba pamięta), partnerem, przyjaciółmi, znajomymi, współpracownikami, szefem. Podczas kiedy pacjent opowiada o swoich relacjach terapeuta zwraca uwagę na ich jakość, trwałość, sposób pielęgnowania, odczucia i myśli jakie powyższe relacje niosą (np: “najczęściej w relacji ze znajomymi czuje się gorszy”, “moja matka zawsze mnie poprawia” lub “przy szefie czuje się jakbym musiała mu coś udowodnić”). Ten etap diagnozy wstępnej jest szczególnie istotny w zrozumieniu osób z zaburzeniami osobowości, ponieważ to one najczęściej powoduję długoterminowe niezadowolenie z relacji międzyludzkich.
Cele i oczekiwania od terapii
Po zebraniu wywiadu i postawieniu wstępnej diagnozy terapeuta wraz z pacjentem określają cele i oczekiwania, które mają się zrealizować dzięki podjęciu terapii. Ważne, aby cele były jasno określone oraz dotyczyły tych aspektów funkcjonowania, które mają zostać uzdrowione w procesie terapii. Cele terapeutyczne mogą różnić się w zależności od jej rodzaju (nurtu). W psychodynamicznej psychoterapii długoterminowej takimi celami może być podniesienie poczucia własnej wartości lub zmiana np. cech osobowości typu borderline. Podczas krótkoterminowej terapii poznawczo-behawioralnej cele mogą mieć charakter zmniejszenia poziomu lęku przed wystąpieniami publicznymi czy poradzenia sobie z objawami depresyjnymi. Równie istotne co ustalenie celów terapii, jest omówienie i nierzadko urealnienie oczekiwań pacjenta wobec terapii. Nierealistyczne oczekiwania wobec terapii mogą wynikać z braku wiedzy pacjenta na temat sposobu działania psychoterapii, więc konsultacje to odpowiedni czas, aby szczerze o tym porozmawiać.
Czym są zatem nierealistyczne oczekiwania?
Często jest to na przykład wyobrażenie, że terapia w szybki sposób rozwiąże dany problem pacjenta, da gotowe rozwiązania (jak w coachingu). Terapeuta nie może obiecać, że rozpoczęcie psychoterapii spowoduje dostanie się na wymarzone studia lub awans w pracy. Może natomiast być pomocny w dążeniu do tego typu celów oraz dawać rozumienie zachowań i prób podejmowanych przez pacjenta aby je osiągnąć.
Dla pewnej grupy osób zgłaszających się do psychoterapeuty ważnym elementem konsultacji jest okazanie historii dotychczasowego leczenia. Ma to miejsce w przypadku osób, które w przeszłości korzystały już z psychoterapii lub mają za sobą historię leczenia u lekarza psychiatry, były hospitalizowane lub uczęszczały na terapie grupową, np. w ramach dziennych oddziałów psychiatrycznych. W tej sytuacji może okazać się pomocne zabranie ze sobą dokumentacji medycznej, zaleceń prowadzącego lekarza psychiatry lub wypisu ze szpitala czy oddziału.
Gotowość do podjęcia psychoterapii
Oprócz zbierania informacji formalnych oraz rozeznania przeżyć wewnętrznych pacjenta, istotnym elementem konsultacji terapeutycznych jest zbadanie gotowości do podjęcia terapii. Dla pacjenta jest to temat istotny, dotyczy bowiem motywacji do rozpoczęcia terapii. Czym jest motywacja do leczenia i dlaczego jest taka ważna?
Motywacja do psychoterapii może mieć różny charakter. Najczęściej mowa o rozróżnieniu tzw. motywacji zewnętrznej vs wewnętrznej. Najprościej mówiąc, zewnętrzna motywacja do leczenia to sytuacja, kiedy osoba chce się go podjąć, ponieważ ktoś bliski ją do tego namawia lub inne czynniki zewnętrzne o tym decydują np. podjęcie terapii, żeby być bardziej wydajnym w pracy. Wewnętrzna motywacja to taki rodzaj przeżycia, który wiąże się z wewnętrzną potrzebą pacjenta, jest niezależna od zmieniających się czynników zewnętrznych.
Czyja to motywacja?
Motywacja wewnętrzna to chęć podjęcia terapii, aby poradzić sobie z wewnętrznymi trudnościami i tym samych polepszyć jakość swojego życia. W praktyce może to wybrzmiewać następująco: “potrzebuje pomocy, bo chce w końcu przestać czuć się tak źle w relacjach z bliskimi”. Pacjenta do terapii mogą motywować jeszcze inne czynniki: zredukowanie konkretnych objawów czy chęć rozwoju. W wypadku motywacji objawowej istotne jest dobranie odpowiedniej metody leczenia. Jeśli pacjent stawia sobie za cel zmniejszenie objawów depresyjnych lub lękowych bez długoterminowej terapii osobowości, może podjąć terapię poznawczo behawioralną, aby zadziałać na doskwierające najmocniej objawy. Mówiąc językiem medycznym, pacjent wraz z terapeutą mogą zdecydować czy zastosowane leczenie będzie objawowe (CBT) (źródło: M. Gulcz, M. Polak, 2002) czy dotykać będzie przyczyn problemów (tutaj zalecana jest terapia psychodynamiczna). (Źródło: F. Leichsenring, E. Leibing, 2003)
Po stronie pacjenta najważniejsze w kwestii gotowości do terapii to otwartość na wejście w relację terapeutyczną oraz na potencjalną zmianę. (Źródło: J. S. Ogrodniczuk i in. , 2009). Czynnikiem wspomagającym sukces terapii jest silna i własna motywacja, dopuszczenie do siebie myśli, że pod wpływem terapii dokona się pewien rozwój. Warto przed rozpoczęciem terapii zadać sobie pytanie o możliwości czasowe i finansowe: ile czasu w tygodniu jestem w stanie poświęci na terapię? (raz czy dwa razy), jak długo może ona trwać? (kilkanaście spotkań czy wiele miesięcy), czy to dobry moment życiowy na podjęcie takiego zobowiązania (może planuję przeprowadzkę do innego miasta w przeciągu paru miesięcy, niebawem rodzę dziecko). Dobrze jest zrobić sobie miejsce na psychoterapie i głowie i życiu.
Nie ulega wątpliwości, że rozpoczęcie psychoterapii jest wydarzeniem stresującym, wymaga otwartości oraz odwagi. Zbyt silna koncentracja na wątpliwościach może ten proces zakłócić, dlatego ważne, aby wspierać w sobie nadzieję oraz oczekiwanie dobrego. Taka postawa wraz z kompetencjami terapeuty może okazać się kluczem do sukcesu leczenia.
Martyna Nikodym
Zobacz: Psychoterapia w Centrum Kontakt
